مفهوم قرآنی ازدواج با رویکرد مردم شناسی

توجه کردن به شرایط اجتماعی نزول قرآن نکته ای کلیدی در فهم مضامین قرآنی است و به همین دلیل مباحثی تحت عنوان انسان شناسی یا مردم شناسی در قرآن در دوران معاصر مطرح شده است. البته این مطلب به این معنا نیست که قرآن بازتاب فرهنگ زمانه ی خود است بلکه قرآن دارای دو سطح انسانی و الهی است که این امکان را فراهم می کند تا از خلال مفاهیم مطابق با فرهنگ آن زمان مفاهیم کلی و فرا مکان و فرا زمان را استخراج کرد.یکی از موضوعات شایسته ی پژوهش، ازدواج در قرآن است. آنچه از کتابهای تاریخ جاهلیت به دست می آید آن است که پیش از اسلام به جز ازدواجی که اسلام آن را تأیید نموده و ازدواج محصن نامیده می شود؛ انواع دیگری از ازدواج همچون نکاح استبضاع، نکاح صواحب الرایات، نکاح جمعی و.........وجود داشته که مبتنی بر امیال حیوانی همچون شهوت، تفاخر(به دست آوردن نسب بهتر)و....بوده است. پیامبر اسلام (ص) در چنین جامعه ای مأموریت یافت تا تمام امیال حیوانی آنهارا تعالی بخشیده، الهی کند. ازدواج و شیوه تعامل با همسر نیز از جمله همین امور بودکه پیامبر تلاش می کرد آن اهداف پست را به اهدافی متعالی همچون کامل کردن یکدیگر، رسیدن به آرامش برای عبودیت خداوند و....تبدیل کند. مباحث ازدواج در اسلام تاکنون عموماً شامل مسائل فقهی واخلاقی بوده است. در صورتی که بررسی فرهنگ ازدواج در صدراسلامبا نگاه مردم شناختی و بررسی آیات مرتبط در فضاینزول می تواند معارف و راهکارهای جدیدی ارائه دهد. مردم شناسی فرهنگی(که این پایان نامه از آن کمک می گیرد) خطوط تمدن و فرهنگ یامنشهای فرهنگی گروههای انسانی را بررسی می کند(عسکری خانقاه حسن، 36:1373).تمایز این پایان نامه با پژوهشهای دیگراین است که این پایان نامه با نگاه فرهنگ شناختی به مسأله مینگرد؛بنابراین احکام واخلاق ازدواج خارج از اهداف اصلی پژوهشگر است وهدف اصلی بررسی تحول فرهنگی درفضای ازدواج توسط قرآن و تأثیر آن تا زمان حاضر است.برای این منظور بایدفرهنگ حاکم بر ازدواج قبل از اسلام،فرهنگ پیشنهادی یا تغییرات فرهنگی قرآن در ازدواج و تأثیرات این تغییر فرهنگ در فهم اجتماعی ازدواج بررسی شود. برای رسیدن به این هدف بهترین ابزار علم مردم شناسی است زیرا مردم شناسی به بررسی لایه ی فرهنگی زندگی مردم می پردازد و بی شک بکی از مهم ترین مولفه های فرهنگی ازدواج است.این پایان نامه در تلاش است تا با نگاه مردم شناسی هنجارهای حاکم بر ازدواج را در عصر نزول کشف نموده و با تبیین و بررسی آن علاوه بر ارائه فهمی جدید از آیات مرتبط راهکار جدیدی برای حل پرسش ها و مشکلات ازدواج در جامعه ی امروز بیابد و درحد توان الگویی قرآنی برای فضای امروز ارائه دهد. نتایج:فصل اول:1-فرهنگ ازدواج دراقوام نشانگر این است که بدون بهره گیری از دین الهی، بشر همواره در پی بهره گیری از دیگران به سود خود می باشد و قانون همیشگی او غلبه قوی بر ضعیف است.بنابراین باید احکامی الهی که مصلحت های فردی و اجتماعی را در نظر داشته باشد به مدیریت بخش های مختلف زندگی فرد و از جمله ازدواج و تبیین وظایف و حقوق افراد در خانواده بپردازد. 2-ادیان مختلف ناگزیر از بحث در مورد ازدواج بوده اند و هرجا نیاز انسانییا اجتماعی نادیده گرفته می شد و یا تبیینی اشتباه و غیر کاربردی ارائه می شد، پس از سالها به خاطر تأثیر مستقیم آن در زندگی افراد، پیروان آن دین مجبور به تغییر و اصلاح آن می شده اند. فصل دوم:هرچند جاهلیت فضایی آکنده از فساد و ظلم و تبعیض تصویر شده ولی در همان فضا فضیلت های انسانی نظیر سخاوت، شجاعت و عفت در میان مردم ارزشمند تلقی شده و افراد برای رسیدن به سروری، سعی در بدست آوردن و یا حداقل تظاهر به داشتن این صفات می کردند. 2-شرایط محیطی طاقت فرسا و نوع زندگی مبتنی بر جنگ و غارتگری تأثیر زیادی بر نگاه آنان به زن و ازدواج داشته است. در چنین جامعه ای نیاز اصلی و اولیه تأمین خوراک و حفظ امنیت بوده و بنابراین آنان در قبال تأمین خوراک و امنیت زنان از آنها توقع سود آوری متقابل داشته اند.همین مسأله موجب می شد برخی مردان که سرپرست زنان به حساب می آمدند از طریق ازدواج آنان پولی به دست آورند و شوهران آنان نیز از آنان توقع به دنیا آوردن پسران زیاد برای قدرتمند تر شدن داشته اند، در نتیجه هر زنی که از انجام این وظایف بازمی ماند، سربار و ضعیف به حساب می آمد. فصل سوم:نقطه ی اوجی که قرآن برای انسان در نظر گرفته رسیدن به مقام عبودیت است. تمام طراحی ها و جهت گیری های آیات به سمت تحقق این هدف است. اسلام با توجه به یک نیاز ضروری زندگی بشر و یکی از مراحل مهم زندگی او، در تلاش است تا او را از لایه ی حیوانی غرایز عبور داده و از آن ابزاری در جهت تعالی و تسریع در هدف نهائی خلقت انسان بسازد. در این راه به توصیه های اخلاقی بسنده نکرده؛ بلکه با نمونه قرار دادن جامعه ایکه در آن نازل شده به انسان کمک می کند تا با متناسب سازی آن با فرهنگ ازدواج درجامعه ی خود، ازدواج مطلوب در هر عصر را بیابد. از جمله ی این مفاهیم که از تغییرات مصداقی قرآن برداشت می شود، بهره مندی از کرامت انسانی زوجین در زندگی و لزوم حفظ و احترام به آن، دور بودن زوجین از فساد و انحراف برای تحقق خصوصیت انس و آرامش، سالم سازی فضای جامعه که منجر به حفظ حریم زن و شوهر و تحکیم پیوند آنان می گردد؛ است. اینها مفاهیمی است که فراتر از هر عصر و مکان و قابل تطبیق با هر فرهنگ است.